Kugeza ubu, mu rwego rwo kwihutisha ubukungu bw’igihugu no guteza imbere inganda z’igihugu, ibihugu bya Afurika byateguye gahunda z’iterambere ry’inganda. Dushingiye kuri "Raporo y’isesengura ryimbitse ry’inganda nyafurika" ya Deloitte, turasesengura iterambere ry’inganda zitwara ibinyabiziga muri Kenya na Etiyopiya.
1. Incamake yiterambere rusange ryinganda zimodoka nyafurika
Urwego rwisoko ryimodoka nyafurika ruri hasi. Muri 2014, imodoka zanditswe muri Afurika zari miliyoni 42.5 gusa, ni ukuvuga imodoka 44 ku bantu 1.000, zikaba ziri munsi y’ikigereranyo cy’imodoka 180 ku bantu 1.000. Muri 2015, imodoka zigera ku 15.500 zinjiye ku isoko rya Afurika, 80% muri zo zagurishijwe muri Afurika y'Epfo, Misiri, Alijeriya, na Maroc, zateye imbere mu buryo bwihuse ibihugu by'Afurika mu nganda z’imodoka.
Kubera amafaranga make yinjira hamwe nigiciro kinini cyimodoka nshya, imodoka zitumizwa mu mahanga zatumije amasoko akomeye muri Afrika. Ibihugu nyamukuru bikomokaho ni Amerika, Uburayi n'Ubuyapani. Fata Kenya, Etiyopiya na Nijeriya, 80% byimodoka zabo nshya zikoreshwa mumodoka. Muri 2014, agaciro k’ibicuruzwa bitumizwa mu mahanga muri Afurika byikubye inshuro enye agaciro kwoherezwa mu mahanga, mu gihe ibicuruzwa byoherezwa mu mahanga byo muri Afurika yepfo byinjije 75% by’agaciro ka Afurika yose.
Kubera ko inganda z’imodoka n’inganda zikomeye ziteza imbere inganda z’imbere mu gihugu, ziteza imbere ubukungu butandukanye, zitanga akazi, kandi zongera amafaranga y’ivunjisha, leta z’Afurika zirashaka cyane kwihutisha iterambere ry’inganda zabo bwite.
2. Kugereranya uko ibintu bimeze muri iki gihe inganda zitwara ibinyabiziga muri Kenya na Etiyopiya
Kenya nubukungu bunini muri Afrika yuburasirazuba kandi bugira uruhare runini muri Afrika yuburasirazuba. Inganda zikora amamodoka muri Kenya zifite amateka maremare yiterambere, zifatanije n’icyiciro cyo hagati kizamuka vuba, iterambere ry’ubucuruzi ryihuse, hamwe na sisitemu yo kugera ku isoko ry’akarere n’ibindi bintu byiza, ifite imyumvire yo kwiteza imbere mu kigo cy’inganda z’imodoka mu karere.
Etiyopiya nicyo gihugu cyazamutse cyane muri Afurika muri 2015, gifite abaturage ba kabiri muri Afurika. Bitewe n’inganda zikora inganda za leta na guverinoma, inganda z’imodoka ziteganijwe kwigana uburambe bwiza bw’iterambere ry’Ubushinwa mu myaka ya za 1980.
Inganda zimodoka muri Kenya na Etiyopiya zirahatana cyane. Guverinoma ya Etiyopiya yasohoye politiki nyinshi zishishikaje, ishyira mu bikorwa politiki yo kugabanya imisoro cyangwa imisoro ya zeru ku bwoko bumwe na bumwe, no gutanga politiki yo kugabanya imisoro no gusonerwa abashoramari bakora inganda, ikurura ishoramari ryinshi ry’ishoramari ry’Ubushinwa, BYD, Fawer, Geely hamwe nandi masosiyete yimodoka.
Guverinoma ya Kenya kandi yashyizeho ingamba zitandukanye zo gushishikariza iterambere ry’inganda z’imodoka n’ibice, ariko mu rwego rwo kongera imisoro, guverinoma yatangiye gushyiraho umusoro ku nyungu z’imodoka zikoreshwa mu mahanga mu mwaka wa 2015. Muri icyo gihe, kugeza shishikarizwa guteza imbere umusaruro w’imodoka zo mu gihugu, umusoro ku nyungu wa 2% washyizweho ku bicuruzwa bitumizwa mu mahanga bishobora gukorerwa mu karere, bigatuma igabanuka rya 35% mu gihembwe cya mbere cya 2016.
3. Gusesengura ibyerekeye inganda zimodoka muri Kenya na Etiyopiya
Nyuma yuko guverinoma ya Etiyopiya ishyizeho inzira y’iterambere ry’inganda, yafashe ingamba zifatika kandi zishoboka zo gushimangira gushimangira umuvuduko w’inganda zikora inganda zo gukurura ishoramari ry’amahanga, rifite intego zisobanutse na politiki nziza. Nubwo isoko ryubu rifite aho rigarukira, rizahinduka umunywanyi ukomeye mu nganda z’imodoka zo muri Afurika y'Iburasirazuba.
N'ubwo guverinoma ya Kenya yatanze gahunda yo guteza imbere inganda, politiki yo gushyigikira guverinoma ntabwo igaragara. Politiki zimwe zadindije iterambere ry’inganda. Inganda zikora inganda muri rusange zerekana inzira igabanuka kandi ibyifuzo ntibizwi.
Ikigo Nyafurika gishinzwe ubushakashatsi ku bucuruzi cyasesenguye ko mu rwego rwo guteza imbere inganda z’igihugu, guteza imbere ubukungu butandukanye, gutanga akazi, no kongera amadovize, guverinoma nyafurika zirashaka cyane kwihutisha iterambere ry’inganda zabo bwite. Kugeza ubu, Afurika y'Epfo, Misiri, Alijeriya na Maroc biri mu bihugu byihuta cyane mu nganda z’imodoka muri Afurika. Nkuko ubukungu bubiri bukomeye muri Afrika yuburasirazuba, Kenya na Etiyopiya nabwo butera imbere cyane inganda z’imodoka, ariko ugereranije, Etiyopiya ishobora kuba umuyobozi w’inganda z’imodoka zo muri Afurika y'Iburasirazuba.
Ubuyobozi bw'ishyirahamwe ryimodoka ya Etiyopiya
Ubuyobozi bw'ishyirahamwe ry'abakora ibinyabiziga muri Kenya
